Truyện tranh đâu chỉ dành riêng cho trẻ con!?

Ấy vậy mà ở Việt Nam, nhận thức của đa số người lớn thuộc thế hệ trước đều cho rằng: “Truyện tranh chỉ dành cho trẻ con!”. Nhiều trường hợp, cha mẹ không cho phép con trẻ đọc truyện tranh vì sợ ảnh hưởng đến sinh hoạt và sự phát triển của trẻ nhỏ. Nhưng đôi khi chúng ta cần nhìn nhận lại vấn đề theo khía cạnh khác.

Vì sao manga hấp dẫn?

Truyện tranh tiêu thụ tại Việt Nam (VN), thường là manga (truyện tranh Nhật Bản), là hình thức giải trí bắt đầu bùng nổ tại xứ anh đào (Nhật Bản) từ những năm 1950 - 1960 thời hậu chiến, khi người Nhật bắt tay gây dựng lại đất nước. Cũng như xứ ta, ngày xưa người Nhật chỉ coi manga là một hình thức giáo dục con trẻ và mang ít tính giải trí. Nhưng sự khởi động ngành công nghiệp manga hiện đại ngày nay được tạo ra bởi một họa sĩ tài ba - Osamu Tezuka. Ông được Nhật Bản tôn thờ là “Vị thần manga” bởi công lao đó.

Khác với các họa sĩ đương thời, những người thể hiện manga theo hướng nhìn hai chiều và theo phong cách của một vở kịch sân khấu dựa trên quan điểm của một người ngồi ở vị trí khán giả, Tezuka nhận ra rằng không có cách nào để tạo ra sức truyền cảm hay sự mô tả tâm lý nhân vật khi đưa tác phẩm tiếp cận đến khán giả, vì thế ông bắt đầu đưa các kỹ thuật điện ảnh vào trong các sáng tác của mình. Mỗi một ô truyện là một khung hình với đủ loại góc nhìn khác nhau. Đôi khi ông dùng nhiều ô hay thậm chí nhiều trang chỉ để nắm bắt một cách chân thực nhất chuyển động của nhân vật hay biểu hiện của nét mặt, điều mà trước đó chỉ được thể hiện trong một khung truyện. Điều này đã khiến tác phẩm manga trở thành một bộ phim trên giấy mang nhiều ý nghĩa sâu sắc hơn hình thức truyện tranh trước đó. Tác phẩm đầu tay của Tezuka là “Tân đảo kho báu” ra đời năm 1947 đã thành công vang dội và bán được 400.000 bản, một con số khổng lồ vào thời kỳ đầu hậu chiến ở Nhật Bản.

Bên cạnh đó, sở dĩ manga có sức ảnh hưởng lớn tại Nhật là bởi cuộc sống thường ngày lúc nào cũng bộn bề công việc chiếm lấy hầu hết thời gian trong ngày. Nhiều lúc, họ chẳng thể tận dụng khoảng thời gian ít ỏi khi đang đi tàu điện cao tốc lúc đi làm hay về nhà để đọc hết một chương sách. Với manga, người ta chỉ cần nhìn hình là hiểu được gần hết nội dung câu truyện mà không phải dò mắt theo từng con chữ như trước đây. 

Hình thức giải trí này nhanh chóng được mọi người đón nhận và lan rộng. Đó là chưa kể đến sự phân luồng về thể loại manga đa dạng nhằm phục vụ nhiều tầng lớp từ trẻ em đến người lớn, nam giới và phụ nữ, những tác phẩm giải trí nhất thời hay những câu chuyện sâu sắc đáng suy ngẫm… Đặc biệt, khác với comic hay truyện tranh phương Tây thường chỉ dành cho phái mạnh, chỉ có manga tại Nhật là phục vụ cho phái nữ. Nhưng gần đây, chính comic đang dần đưa vào nhiều siêu anh hùng nữ thay thế cho những gương mặt nam tính quen thuộc dù nền tảng của nó vẫn là truyện của cánh đàn ông.

Giờ đây manga đã phát triển thành một nền công nghiệp giải trí siêu lợi nhuận và trở thành một trong những biểu tượng văn hóa của Nhật Bản. Ngày nay, hình ảnh nước Nhật được cả thế giới biết tới thông qua manga. Những hình ảnh về cuộc sống thường ngày ở đất nước Mặt trời mọc được mô tả chi tiết trên những trang truyện với nhiều thể loại khác nhau như hài, học đường, xã hội, tình yêu, tình bạn, hành động, bạo lực, trinh thám, viễn tưởng... Trong truyện, các nhân vật thường cố ý hoặc vô ý nhắc đến những danh lam thắng cảnh, những lễ hội văn hóa, hay chỉ là những nếp sống thường ngày. Bản thân người đọc truyện tranh rất khó nhận ra trong vô thức họ đã gián tiếp hấp thụ những tri thức về văn hóa Nhật Bản.

Điều này cho thấy một thứ sức mạnh vô hình trong việc quảng bá văn hóa của người Nhật trên lĩnh vực truyện tranh. Thậm chí, trẻ em bây giờ còn thuộc cả tên của các danh nhân của Nhật hơn cả các anh hùng, trạng nguyên trong lịch sử nước mình, thuộc tên cả các lễ hội văn hóa ở Nhật hơn cả những lễ hội văn hóa ở VN. Nếu có hỏi một đứa trẻ ở VN nghĩ gì về nước Nhật thì thứ đầu tiên xuất hiện trong đầu chúng là những hình ảnh trong truyện tranh.

Nốt nhạc buồn cho truyện tranh VN

Trào lưu truyện tranh giờ đây là một trong những thành tựu văn hóa được công nhận và duy trì trong xã hội. Bản thân việc kinh doanh truyện tranh cũng trở thành một ngành mang lại nhiều lợi nhuận ở nước ta. Nhưng càng phụ thuộc vào nó, ta càng ngày càng đánh mất bản chất văn hóa của dân tộc mình. Chưa nói đến thực tế là một số nước trong khu vực Đông Nam Á đã bắt đầu có một nền truyện tranh cho riêng mình nhằm thoát khỏi ảnh hưởng của truyện tranh Nhật Bản. Điển hình là Hàn Quốc - quốc gia nổi tiếng thế giới với những bộ phim truyền hình nhiều tập, nay đã bắt đầu xuất hiện những tác phẩm được nhiều bạn trẻ đón đọc ở VN. Sau đó là Trung Quốc nổi tiếng với các tác phẩm kiếm hiệp và cổ trang, nay đã thể hiện chúng trên lĩnh vực truyện tranh.

Điều đáng buồn là người Việt vẫn chưa thực sự có được một nền truyện tranh VN đúng nghĩa. Có thể có những ngọn lửa đang nhen nhóm như “Cô tiên xanh” hay là “Thần đồng đất Việt” và gần hơn là “Sát thủ đầu mưng mủ” cùng “Long thần tướng” của họa sĩ Thành Phong cùng một số tác phẩm đầu tay của các tác giả trẻ khác. Khi mà nhận thức của nhiều người trong xã hội chỉ ở mức “truyện tranh thiếu nhi” thì khó có thể tạo ra một môi trường thuận lợi phát triển dành cho truyện tranh VN để đạt được một tầm cao như thế giới.